“LEADER” kelimesi Fransızca “Liason Entre Actions pour le Developpement de l’Economie Rurale” sözcüklerinin baş harflerinden oluşmaktadır. İngilizce’de “Links between actions for the development of the rural economy”;Türkçe’de “kırsal ekonominin kalkındırılması için faaliyetler arasındaki bağlantılar” anlamına gelmektedir (European Commission, 2006; Koscak,Wesierski, 2016; ABYUYODB, 2016).{“type”:”block”,”srcIndex”:0,”srcClientId”:”8c360324-c076-4566-8888-91048ae362d0″,”srcRootClientId”:””}
Bölge temelli ve aşağıdan yukarıya yaklaşım olan LEADER; kaynakları, paydaşları, çeşitli projeleri ve düşünceleri yerel seviyede “bir araya getirme” uygulaması olarak başlamıştır. Sonrasında ideal bir uygulama aracı olduğunu ispatlamıştır (European Commission, 2006). LEADER yaklaşımı ilkeleriyle uygulanarak, başladığı yıl olan 1991’den bugüne kadar
AB kırsalında yaşayan topluluklara kendi geleceklerini şekillendirmede aktif rol oynamalarını sağlamıştır. Bu zamana kadar LEADER I (1991–93), LEADER II (1994–99), LEADER+(2000–06) ve LEADER Axis (2007-2013) programları uygulanmıştır. Günümüzde “Community-Led Local Development (CLLD)” “toplum öncülüğünde kırsal kalkınma” (2014-2020) adı altında LEADER yaklaşımı uygulamaları devam etmektedir (CLLD, 2016).
LEADER yaklaşımı, AB kırsal kalkınma politikası içinde yenilikçi bir yaklaşımdır. Kırsal kalkınma, ortak tarım politikasının giderek artan önemli bir parçasıdır. Kırsal kalkınma politikası; AB kırsal alanlarında sürdürülebilir bir kalkınma için ekonomik,
sosyal ve çevreye ilişkin sorunları belirleyerek kalkınmaya yardımcı olur. Adından da anlaşılacağı gibi LEADER, önceden uygulanmış tedbirleri gerçekleştirmekten ziyade kırsalda yaşayan yerel toplulukların gelişmesi ve harekete geçirilmesi için
öncülük (liderlik) eden aynı zamanda fark oluşturan bir metottur. Örnekler, LEADER’in kırsalda yaşayan insanların günlük hayatlarında gerçek bir fark oluşturabildiğini göstermektedir (European Commission, 2006). LEADER yaklaşımı kırsal kalkınma için yenilikçi projeleri teşvik eden toplumsal bir girişim olarak oluşturulmuştur (ABYUYODB, 2016). LEADER,
kırsalda yaşayan toplulukların ihtiyaçlarını yeni yöntemlerle karşılayarak ve yerel kapasiteyi kullanarak laboratuvar ortamında yani “yerinde” eski ve yeni sorunlara “cesaretlendirici ve yenilikçi çözümler” üreterek kırsal kalkınmada önemli bir rol oynamaktadır. AB üyesi ülkelerin kırsal alanlarında önemli sonuçlar elde edilmiştir. Ayrıca aday ülkelerde günün gerçeklerine
göre birlik uyumunu sağlamak için önemli bir araç olmuştur. LEADER genellikle destek görmeyen veya sınırlı destek gören; kültürel faaliyetler, doğal çevrenin iyileştirilmesi, mimari ve tarihi miras değerlerinin rehabilitasyonu, kırsal turizm gibi kırsal alanlarda faaliyet gösteren diğer program kapsamında bulunan sektörlere ve kategorilere yardımcı olur; ayrıca üreticiler
ve tüketiciler arasındaki işbirliğinin gelişmesine katkıda bulunur (European Commission, 2006). LEADER yaklaşımı bir yerel kalkınma uygulamasıdır. Bu uygulama, yerel alanda yaşayanların belirlemiş olduğu öncelik alanlarına göre hazırlanmış bir stratejiye uygun olarak, yerel alanda ihtiyaçların projelendirerek yapılması ve nihayetinde var olan sorunların çözülmesi
şeklindedir (Polat, 2016).
LEADER Yaklaşımının Amaçları
1. Tarım, turizm, kültürel miras, hizmetler sektörü ve sosyal konular gibi kırsal alanlarda yaşamın bütün unsurlarını birbirleriyle işbirliği içinde hareket ettirerek yerel ekonomiyi geliştirmek ve iş olanakları artırmaktır.
2. Kırsalda yaşayan toplulukların kapasitelerini artırarak, kırsal alanların sosyal, ekonomik ve çevresel olarak iyileştirilmesine katkı sağlamaktır.
3. Yerel alanda henüz kullanılmayan yerel kaynak ve potansiyelden faydalanarak yeni gelir kaynakları oluşturmak ve yaşam kalitesini artırmaktır.
4. Kırsalda yaşayanların yerel kalkınma süreçlerine gerçek anlamda katılmalarını sağlamak ve demokrasinin tabanda gelişmesine katkıda bulunmaktır.
5. Kırsal toplulukların daha büyük topluluklarla entegrasyonunu sağlamaktır (ABYUYODB, 2016) LEADER yaklaşımındaki belirtilen amaçlar, yerel alanda bir organizasyon kurularak gerçekleştirilmeye çalışılır. Yerel alanda kurulan bu organizasyon “Yerel Eylem Grubu (YEG)” adını almaktadır. YEG’lerde kamu, özel sektör, sivil toplum kuruluşları, kadınlar, gençler ve çiftçiler eşit oranda, bağımsız, akraba ve çıkar ilişkisi olmadan temsil edilmelidir. Her temsilci kendi grubunun sorunlarını belirlemeli ve çıkarlarını savunmalıdır. Kararlar mutlaka oy çokluğu ile alınmalıdır. YEG’ler, LEADER yaklaşımının temel özelliklerini her zaman sağlamak zorundadırlar. Eğer temel özellikler sağlanamazsa YEG’in ilgili fonlardan destekleme süreci sona ermektedir (Koscak, Wesierski, 2016).
LEADER Yaklaşımının Temel Özellikleri
LEADER yaklaşımı, şeffaf ve açık prosedürlerle, yerel katılımcılar tarafından yerel seviyede uygulanan ve yerel seviyede karar verilen oldukça etkili olan bir kalkınma stratejisidir. LEADER, “ne yapılacağını” gösteren geleneksel kırsal kalkınma politikalarından farklıdır, “nasıl yapılacağını” gösterir. LEADER yaklaşımı yedi (7) temel özellikle özetlenebilir. Bu özellikler hepsi ayrı ayrı tanımlanabilir ancak bir bütün olarak uygulanması oldukça önemlidir. Bu özelliklerin herbirinin tam olarak uygulanması, kırsal alanlarda etkisinin uzun süreli olması ve kendi sorunlarının kendi kapasiteleri ile çözülmesi için oldukça önemlidir.
Bu özellikler şöyledir;
1. Alan bazlı (temelli) yerel kalkınma stratejileri,
2. Stratejilerin tabandan-tavana (aşağıdan-yukarıya) detaylı hazırlanması ve uygulanması,
3. Yerel alanda tüm paydaşların ortaklığı: Yerel Eylem Grupları (YEG),
4. Bütüncül ve çok sektörlü uygulamalar,
5. Yenilikçilik,
6. İşbirliği,
7. Yerel, Bölgesel, Ulusal ve Uluslararası Bağlantılar (Ağlar) oluşturmaktır (European Commission, 2006).
LEADER yaklaşımı kapsamında; Çorum, Şanlıurfa, Amasya, Çanakkale, Kastamonu, Denizli, Erzurum, Manisa, Ankara, Diyarbakır, Ordu, Samsun illerinde kurulan 25 Yerel Eylem Grubu (YEG) derneği kurulmuştur. Kurulan dernekler yerelde yaşayan paydaşların katılımı ile Yerel kalkınma stratejilerini (YKS) hazırlayacaklardır. YKS’ler belirlenen kriterlere uygun olarak hazırlanmışsa onaylanacak ve belirlenen bölgede uygulanacaktır. LEADER Yaklaşımının ilkelerinin sürekli uygulanıp uygulanmadığı YKS uygulama süresince belirli aralıklarla kontrol edilecektir. İlkeler uygulanıyorsa LEADER Yaklaşımı için ayrılan fon ve diğer kaynaklardan faydalanılmaya devam edilecektir.
LEADER Yaklaşımı Bilgilendirme Broşürü
Yazar:
Dr. Orhan POLAT, (2018), LEADER Uzmanı – İnönü Üniversitesi, SBE, İşletme,
Yönetim ve Organizasyon BD.